|
Het begrip "pesten" zou je eenvoudig kunnen omschrijven als "voortdurende en
voor de buitenwereld meestal verborgen gedrag dat gericht is op het met opzet
veroorzaken van menselijk lijden bij een bepaalde persoon".
Maar om wat voor gedrag gaat het eigenlijk precies?
Waarom gedragen mensen zich op die manier?
Hoe kan het verborgen blijven?
Wie worden er het slachtoffer van?
En waarom blijkt pesten zo moeilijk bestrijdbaar te zijn?
Pesten gaat verder dan plagen
Het is belangrijk pesten niet te verwarren met plagen. De negatieve opzet die
bij pesten hoort, is bij plagen veel minder sterk aanwezig. Ook is een plagerij
een meer tijdelijk iets en zijn de gevolgen niet zo ernstig. Bij pesten is er
echt sprake van een zich voortdurend herhalende, kwetsende machtsuitoefening
over een meestal machteloos slachtoffer. Het kan bijvoorbeeld gaan om minachtende
opmerkingen over iemands uiterlijk, hobby's, of interesses. Het kan ook uitlopen
op lichamelijk geweld tegen die persoon: duwen, aan de haren trekken, schoppen
en slaan. Doen alsof het slachtoffer gewoon helemaal niet bestaat kan echter
ook een vorm van pesten zijn.
Het zondebokfenomeen
Het verschijnsel pesten is een vorm van het zondebokfenomeen. Dit fenomeen houdt
in dat leden van een groep om een bepaalde reden een soortgenoot mishandelen.
Het komt overigens niet alleen bij mensen voor, maar ook bij dieren is het
opgemerkt, o.a. bij kippen, apen en katten. Het zondebokfenomeen is aangetoond
in gezinnen, in het leger, in kinderbeschermingstehuizen, in hobbyclubs en in
het onderwijs. Maar het is iets wat breder in de samenleving voorkomt; denk maar
aan vrouwen- en kindermishandeling, seksueel misbruik en ongewenste intimiteiten.
Het zondebokfenomeen is een verschijnsel dat zich ook in de wereldgeschiedenis
op grote schaal heeft voorgedaan, met de Jodenvervolging als één van de meest
indringende voorbeelden.
Kenmerken van de pester
De pester is mondiger en lichamelijk sterker dan het slachtoffer. De pester ziet
zijn of haar slachtoffer eigenlijk als waardeloos. Het karakter van de pester is
behoorlijk agressief: de pester heeft een positieve houding ten opzichte van
geweld, een zwakke controle over de eigen agressie en de neiging om agresief
te reageren in veel verschillende situaties. Heel in het algemeen zou je kunnen
zeggen dat de redenen waarom iemand gaat pesten voor een groot deel terug te
voeren zijn op de manier waarop die persoon thuis behandeld is. Als de relatie
met de ouders al vroeg slecht was en zij maar weinig belangstelling voor het
kind toonden, heeft dat kind een grote kans een treiteraar te worden. Pesters
kunnen zich in een klas zelf onveilig voelen en zetten hun frustratie om in
agressie tegen een klasgenoot. Sommige pesters zijn in het verleden zelf
zondebok geweest en nemen als reactie daarop het heft in eigen handen. Een
aantal leerlingen pest omdat ze denken dat het stoer staat, omdat het erbij
zou horen, omdat ze slechts op pestende manier met anderen om kunnen gaan,
of omdat ze denken dat het van hen wordt verwacht.
Kenmerken van de zondebok
De zondebok is vaak lichamelijk zwakker dan gemiddeld en heeft een negatief
zelfbeeld; ziet zichzelf dus als waardeloos en onaantrekkelijk. Juist dit maakt
deze persoon erg kwetsbaar. In zekere zin zendt deze leerling signalen uit die
zeggen: "Ik ben ongevaarlijk; pak mij niet." Dit wordt door de pesters opgevat
als: "Die persoon is pakbaar". De "pakbare" persoon zal zich niet verzetten
tegen de agressie van de pester. Een dergelijke leerling zal zich meestal
terugtrekken en kan omschreven worden als de "passieve zondebok". Passieve
zondebokken voelen zich angstig en onzeker; ze zijn gevoelig en rustig. Wanneer
ze worden aangevallen gaan ze huilen, of trekken ze zich terug. Ze hebben een
sombere kijk op zichzelf en de situatie. Ze vinden zichzelf een mislukkeling,
stom en onaantrekkelijk. Meestal staan ze alleen en hebben ze geen enkele
vriend of vriendin in de klas. Ze zijn niet agressief en plagen zelf niet.
Vooral door verzwijging duren pesterijen meestal lang voort
Pestgedrag is niet iets wat één of enkele keren voorkomt, maar kan zich lang
voortslepen. Het kan maanden tot soms zelfs jaren doorgaan.
De algemene oorzaken hiervoor kunnen in drie groepen verdeeld worden:
-
Het slachtoffer durft er niet mee naar buiten te komen. De pester is namelijk
vaak in staat om het slachtoffer de mond te snoeren door middel van allerlei
dreigementen. Het slachtoffer is ook vaak bang dat de pesterijen erger zullen
worden, of nog meer in het geheim zullen plaatsvinden, als hij met zijn verhaal
naar buiten zal treden. Maar er kunnen meer redenen zijn waarom het slachtoffer
niet met zijn of haar verhaal naar buiten wil komen.
- Het slachtoffer:
- schaamt zich meestal;
- is vaak bang niet geloofd te worden;
- kan bang zijn om "de groep te verraden";
- is misschien al van jongs af aan als zondebok behandeld en is dit als
normaal gaan beschouwen.
-
De getuigen van de pesterijen durven niet in te grijpen. Dit gebeurt uit angst
voor allerlei mogelijke negatieve gevolgen. Bij deze getuigen gaat het niet
alleen om klasgenoten/collega's, maar ook om leerkrachten/bazen.
- De getuigen van de pestpraktijken zijn onder te verdelen in meerdere groepen:
- zij die aktief meepesten uit angst om zelf slachtoffer te worden;
- zij die aktief meepesten omdat ze er op de één of andere manier voordeel bij hebben;
- zij die niet meepesten, maar er ook niks tegen durven te doen, hoewel ze dat
vaak eigenlijk wel zouden willen;
- zij die niet in de gaten hebben wat zich in de klas afspeelt;
- zij die een hoge status hebben en het af en toe voor het slachtoffer opnemen; dit soort
personen zijn echter meestal afwezig.
In feite zijn dus vaak de meeste leerlingen op de hoogte van het pesten,
maar durft niemand er met buitenstaanders over te praten. Dit wordt ook wel
het mechanisme van "samenzwering om te zwijgen" genoemd. Die "samenzwering om
te zwijgen" is eigenlijk weer het gevolg van een ander mechanisme: het
zogenaamde "omstanderdilemma". Dit "omstanderdilemma" is een innerlijke
tweestrijd waarin omstanders terecht komen als ze met machtsmisbruik te maken
krijgen: "Durf ik er iets tegen te doen, of moet ik er voor mijn eigen
veiligheid toch voor kiezen om niets te doen?" Kiezen om niks te doen kan wel
veilig zijn, maar mensen kunnen dit ook weer laf van zichzelf vinden en met een
gevoel van schuld blijven zitten.
Daarmee komen we dan bij het derde punt waarom pesten zo lang voort kan duren:
-
Het pestslachtoffer wordt zelf als schuldige beschouwd. Dit houdt ongeveer in
dat getuigen het slachtoffer voor een deel als zelf schuldig beschouwen om het
gemakkelijker te maken hun eigen schuldgevoel weg te duwen. Kortom: pester,
slachtoffers en getuigen (mogelijk ook leerkrachten) doen er vaak het zwijgen
toe. Soms krijgt zelfs het slachtoffer zelf de schuld van de situatie en vindt
er dus een soort van ontkenning van de werkelijkheid plaats. Op die manier
blijft pesten vaak verborgen (mogelijk voor de school maar zeker voor de
ouders), wordt er niet van buitenaf ingegrepen en duurt het allemaal nog
langer voort.
Ernstige gevolgen voor het slachtoffer
Pesten is een ernstige vorm van geestelijke en vaak ook van lichamelijke
mishandeling. Veel slachtoffers beschouwen de periode waarin zij gepest
werden als een zwarte periode in hun leven. Maar ook lang nadat deze periode
voorbij is blijft de ervaring veelal onuitwisbaar in hun geheugen gegrift
staan. Vooral als een pestslachtoffer geen mogelijkheid ziet om zichzelf er
al dan niet met hulp van anderen bovenop te helpen, kunnen de mishandelingen
het verdere levensgeluk van iemand voor een groot deel, of zelfs helemaal
verwoesten. Als een slachtoffer door ongeloof van buitenaf volledig alleen
komt te staan, kunnen pesterijen zelfs tot gevolg hebben dat het slachtoffer
neigingen gaat krijgen om zelfmoord te plegen, of daar zelfs daadwerkelijk
toe overgaat.
|
WAT IS PESTEN?